Багбанчылык – мөмө-жемиш жана жаңгактарды өндүрүү (мөмө-жемиш өстүрүүчүлүк) жана декоративдүү өсүмдүктөрдү өстүрүү (декоративдүү бакчылык) үчүн көп жылдык мөмө-жемиш өсүмдүктөрүн өстүрүү чарбасынын тармагы.
ФАОнун (БУУАзык-түлүк Уюму) маалыматы боюнча, мөмө-жемиштер дүйнөдөгү өсүмдүк азыктарынын массасынын болжол менен 11% түзөт. 2018-жылы мөмө-жемиштердин дүйнөлүк өндүрүшүнүн жалпы көлөмү жылына 400 млн тоннадан ашты жана физиологиялык нормага туура келет (бир адамга жылына 70,6 кг, 1-табл.). Кыргызстан өзүн мөмө-жемиштер менен болжол менен 45%га камсыздайт. Азык-түлүк коопсуздугун жана атаандаштыкка жөндөмдүүлүктү камсыз кылуу үчүн туруктуу өнүгүүнүн 17 максатына (ТӨМ) жетүү үчүн экологияны сактоо менен мөмө-жемиштерди өндүрүүнү көбөйтүү зарыл (https://www.un.org/sustainabledevelopment/sustainable-development-goals/).
1 Таблица. Мөмө-жемиштердин дүйнөлүк өндүрүшү (ФАО статистикасы 2018-жыл)
| Өлкө | Жалпы жемиштер жана мөмөлөр | ||
| млн.т | кг/адам/жыл | ||
| Жалпы дүйнөдө | 404 400 | 70,6 | |
| 1 | Кытай | 41 134 | 33,6 |
| 2 | Индия | 39 124 | 41,8 |
| 3 | Бразилия | 33 376 | 210,8 |
| 4 | АКШ | 28 988 | 107,7 |
| 5 | Италия | 17 374 | 303,7 |
| 6 | Испания | 11 626 | 293,2 |
| 7 | Мексика | 11 625 | 126,4 |
| 8 | Франция | 11 215 | 192,6 |
| 9 | Түркия | 9 698 | 156,6 |
| 10 | Иран | 9 653 | 138,3 |
| 11 | Аргентина | 6 745 | 189,3 |
| 12 | Германия | 4 846 | 59,3 |
| 13 | Молдавия | 4 441 | 314,6 |
| 14 | Жапония | 4 220 | 33,7 |
| 15 | Түштүк Африка | 3 962 | 92,1 |
| 16 | Чили | 3 479 | 243 |
| 17 | Орусия | 2 749 | 18,2 |
| 18 | Австралия | 2 550 | 142 |
| 19 | Польша | 2 240 | 58,1 |
| 20 | Румыния | 2 230 | 98,3 |
| …… | Кыргызстан | 260 | 44,8 |
Кыргызстандагы багбанчылыктын азыркы абалы.
Кыргызстандын жагымдуу кыртыш-климаттык шарттары, белгилүү органикалык касиеттери, Казакстан жана Орусия сыяктуу коңшу өлкөлөрдөн күчтүү суроо-талаптары үчүн, ошондой эле Кытай, Араб өлкөлөрү жана Европа Биримдиги сыяктуу жаңы потенциалдуу рыноктору менен багбанчылыкты өнүктүрүү үчүн эбегейсиз зор потенциалы бар.
Кыргызстанда жалпы айыл чарба продукциясынын 4,4% жана өсүмдүк өстүрүүчүлүктүн 8,1% багбанчылыкка туура келет.
Улуттук статистиканын расмий маалыматтары боюнча Кыргызстанда 270 тоннадан ашык мөмө-жемиш өндүрүлөт, акыркы он жылда мөмө-жемиштерди өндүрүү 20%га өскөн.
1-График. Кыргызстанда мөмө-жемиш өсүмдүктөрүн өндүрүүнүн көлөмү, миң тонна, Булак УСК 2022
Мөмө-жемиштер Кыргызстандын бардык аймактарында өстүрүлөт, алдыңкы орунду Ысык-Көл облусу, андан кийин Баткен жана Ош облустары ээлейт, 2-графикти караңыз.
2-График. Райондор боюнча мөмө-жемиш өсүмдүктөрүн өндүрүүнүн көлөмү, миң га, Булак УСК 2022
Багбанчылыктын түрлөрү.
Багбанчылык интенсивдүү жана салттуу болушу мүмкүн, же бир гана өсүмдүктүн түрү же аралаш көчөттөрдөгү көптөгөн өсүмдүктөр менен адистешкен. Интенсивдүү бакчалардын жөнөкөй бакчалардан айырмасы бак отургузуунун интенсивдүүлүгүндө – интенсивдүү бакчада көчөттөрдүн саны 3500 даана/га, ал эми салттуу бакчада 300 даана/га бир аз ашат.
Кыргызстанда дыйкандардын 95% салттуу багбанчылык, 5% гана интенсивдүү багбанчылык менен алектенет.
3-График. КР багбанчылыктын түрлөрү, КР Айыл чарба министрлиги 2022-ж.
4-График. Кыргызстанда өндүрүлгөн жемиштердин негизги түрлөрүнүн үлүштөрү, КР Айыл чарба министрлиги 2022-ж.
5-График. Кыргызстанда өндүрүлгөн мөмө-жемиштердин негизги түрлөрүнүн үлүштөрү, КР Айыл чарба министрлиги 2022-ж.
Экспорт жана импорт мөмө-жемиштердин көлөмү
2016-2021-жылдары Trade Map – ITC маалыматы боюнча, мөмө-жемиштердин айрым түрлөрүн экспорттоо жана импорттоо көлөмү Кыргызстан экспортко багытталгандыгын, ал эми алманын импорту экспортко барабар экендигин көрсөтүп турат, 5-График.
6-График. 2016-2021-жылдары боюнча мөмө-жемиштердин экспортунун/импортунун көлөмү миң тонна, Булак Trademap/ITC
